PFAS. De noodzaak van bewustwording en preventieve maatregelen

De laatste tijd is het onderwerp PFAS, oftewel Per- en polyfluoralkylstoffen, steeds vaker in het nieuws en staat het hoog op de politieke agenda. Door de negatieve effecten die deze stoffen op het milieu en onze gezondheid kunnen hebben, is in januari 2023 door een aantal landen een voorstel ingediend bij het European Chemical Agency (ECHA) voor de beperking van PFAS. Maar wat zijn PFAS precies en waarom is er een sterkte behoefte voor inperking van het gebruik? U leest het in dit artikel.

Wat is PFAS?

PFAS zijn chemische stoffen die gemaakt zijn door de mens. Van nature komen PFAS niet voor in het milieu. PFAS worden al tientallen jaren geproduceerd, om precies te zijn vanaf de jaren ’40 vorige eeuw. Het wordt in veel productieprocessen gebruikt vanwege de veelzijdigheid van deze stoffen, zoals voor regenjassen en antiaanbaklagen.

Wat zijn de effecten van PFAS op ons en op ons milieu?

De kenmerkende eigenschappen van PFAS zijn hun persistentie, toxiciteit, mobiliteit en bio accumulatie. PFAS stoffen:

• Breken niet of nauwelijks af in het milieu (persistent)
• Kunnen schadelijke effecten geven aan mens en milieu (toxisch)
• Verspreiden zich gemakkelijk en snel in het milieu (mobiel)
• Hopen zich op in het menselijk lichaam, dieren en planten (bioaccumulerend)

PFAS komen in het milieu terecht via luchtuitstoot en afvalwaterlozing van fabrieken. Ook het gebruik van blusschuim dat PFAS bevat, is een manier hoe PFAS in het milieu terechtkomt. Via verschillende wegen worden we allemaal blootgesteld aan PFAS, via ons voedsel, drinkwater en consumentenproducten. De mogelijke gezondheidseffecten van blootstelling aan PFAS bij mensen zijn onder andere immuunsysteemstoornissen, verstoring van de voortplanting en ontwikkeling van het ongeboren kind, verhoogd cholesterolgehalte, leverschade en mogelijk nier- en zaadbalkanker.

Het is belangrijk op te merken dat verschillende soorten PFAS verschillende eigenschappen hebben, waarbij sommige schadelijker zijn dan andere. Bovendien is er nog weinig bekend over sommige soorten PFAS en wat de gevolgen hiervan zijn.

PFAS vormen ook een bedreiging voor de natuur, met name voor vogels en zoogdieren, waardoor ze niet alleen een gezondheidsrisico vormen voor de mens, maar ook ecologische schade veroorzaken.

Waar komen PFAS voor?

PFAS worden op grote schaal gebruikt in onze samenleving vanwege hun water- en olieafstotende eigenschappen. Ze komen voor in verschillende producten, zoals cosmetica, verzorgingsproducten, skiwas, blusschuim, textiel met vlek- en waterafstotende behandelingen (zoals outdoorkleding en tapijten), materialen die in contact komen met voedsel (zoals wegwerpverpakkingen, kookgerei en antiaanbaklagen), meubels, pesticiden, verf, schoonmaakproducten en medische hulpmiddelen.

Bepaalde beroepen worden geassocieerd met hogere PFAS-niveaus, waaronder de productie van fluorchemicaliën of producten die PFAS bevatten, het galvaniseren, schilderen, installeren en behandelen van tapijten, langdurig gebruik maken van skiwas, en werknemers in de horeca en voedingsmiddelenindustrie. Ook brandweerlieden die werken met PFAS-bevattend schuim tijdens trainingsoefeningen of beschermende uitrusting dragen die behandeld is met PFAS lopen risico.

Hoe kunnen we ons beschermen tegen PFAS?

Bescherming tegen PFAS is essentieel om gezondheidsrisico’s te minimaliseren. Hoewel producten met PFAS bij normaal gebruik geen directe gevaren opleveren en de blootstelling via consumentenproducten over het algemeen beperkt is, blijkt uit onderzoek van het RIVM dat mensen in Nederland toch meer PFAS binnenkrijgen dan de gestelde norm. Daarom is er een voorstel opgesteld om PFAS zoveel mogelijk te beperken.

Een effectieve manier om blootstelling te verminderen is door producten die PFAS bevatten te vermijden, wat niet alleen de directe blootstelling vermindert, maar ook bijdraagt aan de vermindering van uitstoot en milieuvervuiling.

PFAS en beperking van uitstoot

Voor circa 100 PFAS stoffen geldt de minimalisatieverplichting, waarbij bedrijven verplicht zijn om lozingen en emissies naar lucht en water te vermijden. Als dit niet haalbaar is, dan dient de uitstoot zoveel mogelijk te worden beperkt volgens de minimalisatieverplichting. De specifieke richtlijnen voor minimalisatie zijn opgenomen in de omgevingsvergunning, die door de omgevingsdienst namens de provincie wordt verleend.

Volgens de Europese REACH-regelgeving dienen producenten en importeurs van chemische stoffen alle stoffen die zij produceren of importeren te registreren. Tijdens de registratie moeten zij onder andere aangeven of de stof schadelijk is en hoe gebruikers er veilig mee kunnen omgaan. Toezicht op deze regels wordt uitgevoerd door de ILT. Binnen het kader van REACH kan ook beperkingen of verboden worden opgelegd met betrekking tot het gebruik van stoffen, waarbij de ILT eveneens toezicht houdt.

In januari 2023 hebben de autoriteiten van Denemarken, Duitsland, Nederland, Noorwegen en Zweden een voorstel ingediend bij het European Chemical Agency (ECHA) voor de beperking van PFAS. Een beperking onder REACH vormt een juridisch instrument om de gezondheid en het milieu te beschermen tegen chemische risico’s. Het heeft tot doel risico’s aan te pakken die veroorzaakt worden door chemische stoffen en waarbij adequate beheersing niet bereikt wordt door de productie, marktintroductie of het gebruik van de stof te beperken of te verbieden.

Hoe herken je PFAS in Stoffenmanager®?

Verschillende soorten PFAS zijn opgenomen in de lijst van Potentieel Zeer Zorgwekkende Stoffen van het RIVM. Door de gevaarlijst “RIVM-potentiële ZZS” in Stoffenmanager® aan te zetten, kunt u een overzicht verkrijgen van de componenten die op deze lijst staan. U kunt dan de CAS-nummers van deze componenten vergelijken met de CAS-nummers die geclassificeerd zijn als PFAS op de potentiële ZZS-lijst van het RIVM. De registratie van gevaarlijke stoffen is een belangrijke stap om te zorgen dat er veilig en gezond gewerkt kan worden.

Heeft u vragen over PFAS of hoe u deze stoffen nu in kaart kunt brengen, neem dan vooral contact met ons op.