Van Inventarisatie naar Implementatie: werknemers en voorlichting over gevaarlijke stoffen

Gevaarlijke stoffen zijn overal om ons heen. Ze kunnen schadelijk zijn voor onze gezondheid, veiligheid en het milieu. Vooral in de werkomgeving komen we al snel in aanraking met gevaarlijke stoffen. Daarom is het belangrijk om te weten welke stoffen we gebruiken, hoe we ermee omgaan, en hoe we onszelf en anderen kunnen beschermen. Toch blijkt in de praktijk dat het niet altijd zo eenvoudig is om bepaalde kennis direct toe te passen en dat het aan effectieve voorlichting ontbreekt. Uit verschillende onderzoeken en rapporten blijkt dat veel werknemers onvoldoende op de hoogte zijn van de gevaren en maatregelen rondom gevaarlijke stoffen.

Onderzoek laat gebrek aan kennis zien

Een TNO-vooronderzoek SZW Programma “Beter aan de slag met stoffen” (2017) constateerde dat er vooral een gebrek aan kennis is over gevaarlijke stoffen op de werkvloer. Werknemers weten vaak niet met welke stoffen ze werken en wat de risico's ervan zijn. Daarnaast wordt veel van de informatie die ze ontvangen onduidelijk of niet goed toepasbaar gevonden in de praktijk.

Een artikel uit 2018 op Arbo-online, “Naar een nieuw normaal bij gevaarlijke stoffen” (2018), benadrukt dat de beschikbare kennis over gevaarlijke stoffen onvoldoende zou “landen” bij bedrijven. Er wordt gepleit voor een verandering in de sociale norm rondom gevaarlijke stoffen, om zo tot gezondere werkwijzen te komen.

Eind 2023 heeft de Nederlandse Arbeidsinspectie het rapport 'Staat van gezond werk" uitgebracht. Op de webpagina is na te lezen wat de gevolgen zijn van ongezonde arbeid, waarbij er kans is op ongevallen, beroepsziekten of werk gerelateerde klachten en aandoeningen. Er worden belangrijke acties benoemd die kunnen bijdragen aan de oplossing, zoals:

• Het actief betrekken van werknemersvertegenwoordigers bij het arbobeleid.
• Het laten meedenken van werknemers over mogelijke oplossingen.
• Het investeren in kennis over gevaren, risico's en effectieve maatregelen in de bedrijfstak.

Deze bevindingen laten zien dat er nog veel te winnen is op het gebied van voorlichting en instructie over gevaarlijke stoffen. Een goede voorlichting en instructie kan bijdragen aan het vergroten van het bewustzijn, het stimuleren van veilig gedrag en het voorkomen of verminderen van blootstelling aan gevaarlijke stoffen.

Waarom voorlichting zo belangrijk is

Kennis over gevaarlijke stoffen en betrokken worden bij de oplossing, worden aangehaald als belangrijke speerpunten om werknemers bewuster te laten werken met gevaarlijke stoffen. Met de juiste tools in handen kunnen bedrijven en haar medewerkers zelf de competenties verwerven die nodig zijn om een veilige werkomgeving te creëren. Maar hoe kunt u effectief uw collega's voorlichten, zodat deze vaardigheden ook meegenomen worden in de praktijk? En hoe maakt u uw voorlichting leerzaam, boeiend en effectief?

Methodieken vanuit het onderwijs

Een manier om dat te bereiken is door gebruik te maken van didactische werkvormen. Dit zijn wetenschappelijk onderbouwen methoden en technieken die u kunt inzetten om het leerproces van uw collega's te ondersteunen en te versterken. De didactiek houdt zich bezig met de vraag hoe u uw kennis, vaardigheden en houdingen kunt overbrengen op een doelgroep.

Coöperatieve leerstrategieën

Een voorbeeld van een didactische werkvorm is de coöperatieve leerstrategie. Dit is een werkvorm waarbij u de deelnemers in kleine groepjes laat samenwerken volgens bepaalde regels en procedures. Het doel hiervan is om het eigen leren en het leren van elkaar te bevorderen. Uit onderzoek blijkt dat coöperatief leren leidt tot betere resultaten, hogere denkvaardigheden, betere relaties en meer sociale vaardigheden. Dit geldt voor mensen van alle leeftijden en voor alle vakgebieden.

Voordelen van coöperatief leren

Coöperatief leren heeft verschillende voordelen ten opzichte van traditionele voorlichting, waarbij één persoon informatie geeft en vragen stelt aan een grote groep. Hieronder een aantal redenen waarom coöperatief leren effectiever is:

• Coöperatief leren zorgt voor meer bevestiging. Bevestiging is het gevoel dat men krijgt als iemand u complimenteert, bedankt of erkent. Bevestiging zorgt voor een toename van dopamine in uw hersenen, wat een positief effect heeft op uw motivatie, concentratie en geheugen. Bij coöperatief leren krijgt men meer bevestiging, omdat er meer interactie is met de deelnemers, die feedback, waardering of hulp kunnen geven.
• Coöperatief leren activeert het brein. Hersenscans laten zien dat sociale interactie een goede manier is om het brein te stimuleren. In het boek “Mapping the mind” (2010) van Rita Carter wordt aangetoond dat uitleggen aan een ander het brein meer activeert dan luisteren naar één persoon. Zie figuur 1 voor een illustratie van dit verschil.
• Coöperatief leren is flexibel en veelzijdig. Coöperatief leren is niet gebonden aan een bepaald onderwerp of vakgebied. U kunt het toepassen op elke soort informatie dat u wilt overbrengen over bijvoorbeeld gevaarlijke stoffen. Coöperatief leren bestaat uit een reeks stappen die zorgen voor interactie tussen de medewerkers, de trainer en de leerstof. Je kunt deze stappen aanpassen aan de situatie, de taak en de behoefte van de collega's.

Coöperatief leren in de praktijk

U heeft nu een beeld van wat coöperatief leren inhoudt en wat de voordelen ervan zijn. Maar hoe kunt u het zelf toepassen in uw eigen voorlichting over gevaarlijke stoffen? Hoe kunt u uw medewerkers op een leuke en leerzame manier informeren en instrueren over de stoffen waarmee ze werken?

Stoffenmanager® biedt verschillende mogelijkheden om u hierbij te ondersteunen:

• Volg een training over coöperatief leren. Wij organiseren regelmatig trainingen waarin we voorlichters leren hoe coöperatieve werkvormen gebruikt kunnen worden binnen bedrijf. U krijgt een handige Toolkit met allerlei ideeën en tips hoe u snel en makkelijk een voorlichting kunt geven over gevaarlijke stoffen.
• Wij komen een voorlichting verzorgen. Wij kunnen ook bij u op locatie komen om een voorlichting te geven over gevaarlijke stoffen. We gebruiken dan coöperatieve werkvormen om de (basis)kennis over gevaarlijke stoffen te verweven met interactieve opdrachten. De leerstof kan aangepast worden aan het niveau of de situatie van de werknemer.

Bronnen
Coöperatieve leerstrategieën, Research, principes en de praktische uitwerking (Dr. Spencer Kagan, 2013) wordt beschreven wat coöperatieve leerstrategieën zijn.

Staat van gezond werk | Rapport | Nederlandse Arbeidsinspectie (nlarbeidsinspectie.nl)